Sienkiewicz i Potop

Autor zaczął pisać Potop 1 października 1884 roku w Warszawie. W tym czasie  Juliusz Mien proponuje mu żeby włączył się w działalność wydawnictwa literacko artystycznego Wisła ofiarom powodzi ale ten nie przyjmuje tej propozycji tłumacząc się nawałą pracy przy powieści. Zaraz też wyjeżdża wraz z żoną Marią z Szetkiewiczów do Włoch do miejscowości Merana, gdzie kontynuuje pisanie powieści przez następne miesiące. Negocjuje również ze Stanisławem Smołką warunki druku Potopu. W końcu 23 grudnia najpierw w czasopiśmie Słowo, a 24 grudnia w Czasie, rozpoczyna się druk pierwszych odcinków. W następnych dniach i miesiącach inne gazety czynią to samo. W międzyczasie, ponieważ zdrowie żony pogarszało się, podróżowali do różnych uzdrowisk we Francji i Bawarii, ale zawsze wracali do Włoch.  W połowie stycznia 1885 Sienkiewiczowie przenoszą się do San Remo gdzie doświadczają trzęsienia ziemi. Z tego też powodu 18 lutego wyjeżdżają do Francji do miejscowości Mentona. W tym czasie pisał do S. Smołki, że kończy właśnie I tom powieści i że będzie ona bardziej obszerna niż przypuszczał. W marcu przesłał już początek II tomu i prosił, żeby gazeta drukowała krótsze odcinki, ponieważ nie nadąża z pisaniem i dość ma ustawicznego nagabywania o dalszy ciąg. W kwietniu przenoszą się spowrotem do Merany a w maju Sienkiewicz pozostawia żonę we Włoszech i wyjeżdża do Krakowa i Warszawy. Pisze stamtąd list do nieznanego odbiorcy, w którym wymienia źródła z jakich korzystał przy pisaniu Ogniem i Mieczem i Potopu. Jak sam w nim pisał głownymi źródłami były:

• Księga pamiętnicza Jakuba Michałowskiego
• Pamiętniki Paska
• Caroli Gustavi gesta Pufendorfa
• Letters Des Noyers’a
• Księga pamiętnicza Medeksza
• Gigantomachia Augustyna Kordeckiego
• Galeria nieświeska, żywot ks. Janusza Radziwiłła Kotłubaja
• Pamiętnik Jemiołowskiego
• Pamiętnik Bogusława Radziwiłła
• Pamiętnik Albrychta Radziwiłła
• Kronika Kochowskiego i Rudawskiego
• Pamiętnik Łosia
• Historia wyzwolenia Rpltej Walewskiego
• Jan Kazimierz i Maria Ludwika Plebańskiego
• X. Bogisław Radziwiłł Bernarda Kalickiego
• Trzydniowa bitwa pod Warszawą Droysen’a

Sienkiewicz zaznaczył, że wymienił tylko najważniejsze, ponieważ jest jeszcze wiele innych, takich jak Pamiętnik Wyżgi i rozmaite silva rerum (księgi domowe lub rodzinne, w których zapisywano dorywczo różne wydarzenia), które zawierają cenne wskazówki.

W czerwcu są już znowu razem i w drodze do Reichenhall w Niemczech zatrzymują się we Wiedniu a końcem tego miesiąca sa już w Niemczech. Nie pozostają tam jednak długo ponieważ 22 lipca znajdują się już we Włoszech. W sierpniu pracował Henryk nad oblężeniem Częstochowy, wiemy to ponieważ pisał do teściów aby dosłali mu Gigantomachię Kordeckiego, którą zapomniał ze sobą wziąć. We wrześniu znowu znajdują się w Reichenahall gdzie lekarze stwierdzają końcowe stadium gruźlicy u Marii. Henryk opiekuje się nią, a pomimo tego prace nad Potopem trwają nadal. Przenoszą się następnie do Falkenstein, gdzie 19 października umiera Maria z Szetkiewiczów Sienkiewicz. 26 października w Warszawie odbywa się nabożeństwo żałobne po zmarłej żonie a w grudniu pisarz jest już we Wiedniu, w uzdrowisku doktora Wilhelma Winternitz’a. Stwierdził, że zatrzyma się tutaj jak długo trzeba będzie żeby dokończyć pisanie Potopu. W końcu 21 sierpnia 1886 roku pisze do Jadwigi Janczewskiej „…Przed godziną skończyłem Potop …”, a gazety drukują ostatni odcinek we wrześniu. W tym też 1886 roku powieść została wydana po raz pierwszy jako książka.

Społeczeństwo polskie wdzięczne pisarzowi za jego 25 letnią pracę, która krzepiła serca uciemiężonych rodaków, ufundowało dla niego majątek w Oblęgorku, gdzie mieszkał on w latach 1902 do 1914 roku. Obecnie znajduje się tam Muzeum Henryka Sienkiewicza.